YİN – YANG
Dualite ve polarite:  Bu prensibine göre evrendeki bütün şeyler zıtlarıyla vardır. Varlık ve yokluk birbirlerini meydana getirir.
Ağır ve hafif birbirlerine tabidir.
Uzun ve kısa birbirlerini ölçer, denetler.
Yüksek ve alçak birbirlerine yaklaşır.
Önce ve sonra birbirlerini takip eder.

Yin Yang dualitesi tam olarak tercüme edilemez. Yin ve Yang teorik, düşünsel kategorilerdir. Anlamları hangi parametreyi kullandığımıza göre değişir. En bilinen  bağlantı dişilik Yin erkeklik Yang şeklinde söylenendir. Sonsuz sayıda bağlantılar vardır.

Yin:
Boş
Pasif,soğuk,kronik
Gece,kış
Islak, ağır karanlık
Yukarı doğru, içeri, ön
Beslenme
Öz
Kitle

Yang:
Dolu
Aktif, sıcak,akut
Gündüz, yaz
Kuru, hafif, aydınlık
Aşağı doğru, dış, arka
Koruma
Fonksiyon
Hareket

Birbirini tamamlamanın ve kontrolün ilişkisi bir şeyin diğer bir şey için gerekli olduğu Çin tıbbının en önemli kavramıdır. Gündüz ve gece, 24 saatlik bir günü tamamlarlar. Yaz ve kış bir yıl, gençlik ve yaşlılık bir hayat, nefes alma ve verme bir solunum gibi… Tekrarlarsak relatif bir Yin ve Yang dengesi durumunda yaşıyoruz. Bu durum sağlık demektir. Bir dengesizlik oluşursa stres, yakınma, hastalık, sonunda ölüm meydana gelir. Yin ve Yang bir dizi kurallarla birbirlerini etkilerler.
Sağlık relatif bir Yin Yang dengesidir. Her değişiklik fizyolojik veya patolojik içten veya dıştan tüm bedeni ve bütün 5 elementi etkiler.
Bütün şeylerin hem Yin hem Yang yönleri vardır. Hiç bir şey mutlak olarak yin ve yang değildir.
Yin ve Yang birbirlerini karşılıklı oluştururlar. Bu Yin ve Yang’ın birbirlerinden ayrılamayacağını gösterir. Yin ve Yang birbirlerini tamamlarlar ve karşılıklı kontrol ederler. Yin ve Yang birbirlerine dönüşürler.
       
BEŞ ELEMENT
Geleneksel Çin anlayışı bütün varlıkları ve olayları Yin -Yang prensibi dahilinde 5 elemente uyarlayarak  tanımlar. 5 element şunlardır.
        Ateş
        Toprak
        Metal
        Su
        Odun
Odunla örneğin tam olarak ağaç anlaşılmaz. Metalle belirli bir materyal veya kimyasal madde, suyla belirli bir ırmak veya göl anlaşılmadığı gibi… 5 element prensibi ile dünyada gözlemlediğimiz her şeyi kategorize edebildiğimiz gibi organları ve meridyenleri, duyu organlarını, dokuları, beden fonksiyonlarını kategorize edebiliriz. Tao-Te-King 10 bin şeyin kategorize edilmesinden bahseder. 5 elementi anlamamız için beynin fonksiyonunu göz önünde bulundurmalıyız. Her yaşantı beynimiz tarafından isteyerek veya istemeyerek önceden kategorize edilir. Örneğin bir ormanda yalnız gezerken aramızdan bir ses duyarsak vahşi bir hayvanın olduğunu düşünürüz, korkuya kapılırız. 5 elemente göre uyarlamanın değerlendirmesi nasıl yapılabilir? Bu sınıflandırma eşyayı gözlemlemeye, onları anlaşılabilir ama her zaman lojik (mantıksal) olmayan değerlendirmeye dayanır. Bu sistem için özellikle lojik deduktif düşünce çerçevesinde bir açıklama yoktur.
Bozukluklar, fonksiyon bozuklukları, yakınmalar veya hastalıklar, 5 elemente göre kategorize edilebilir. Bu bize o elementteki Yin-Yang dengesizliği hakkında fikir verir. Aşağıdaki hastalıkları kendisine uyan elemente isnat edebiliriz.
Mide hastalıkları: Toprak elementi
Uyku bozuklukları: Ateş elementi
Burun ve sinüs hastalıkları: Metal elementi
Bu uyarlama Yunan Eflatun düşüncesine göre sistemli ve mantıklı değildir. Yunan düşüncesine göre Logos – Mytos ayrımında mytosa uyabilir.

ZANG FU ORGANLAR
Fu organlar atölye işlevi yapan içi boş organlardır: mide, ince bağırsak, kalınbağırsak, idrar kesesi, safra kesesi. Atölye organları veya üretim organları besinleri dirimsel enerjiye dönüştürürken gerekli malzemeyi dışarıdan alırlar. Besinlerin emilimini, parçalanmasını, sindirilmesini, atıkların elenmesi ve çıkarılması işlerini düzenlerler. Altıncı atölye üçlü ısıtıcı fabrikaya ısı üretir; solunum, sindirim, ürogenital, sistemler için enerjiyi üretir. Tüm bunlar yang işlevlerdir.

Zang organlar hazine işlevi yapan içi dolu organlardır: akciğer, karaciğer, kalp, dalak, böbrek. Hazine organları veya depo organlar altı atölye organ tarafından getirilen madde ve dirimsel enerjiyi arıtma, koruma, yoğunlaştırma, depolama ve yeniden dağıtma görevini üstlenmişlerdir. Altıncı hazine perikart kan dolaşımı, atardamarlar ve toplar damarlarla ilgilidir. Tüm bunlar yin işlevlerdir.

 

CHİ, JİNG, KAN, JİN YE:
BEDENİN VİTAL MADDELERİ
(Bedenin yaşam için gerekli maddeleri)

Geleneksel çin tıbbına göre bedenin denge ve armonisini;  sağlıklı durumunu kanallar ve yan dallarında dolaşan vital maddeler sağlar.


CHİ
Chi yaşamda var olmanın esasıdır. Yaşam enerjisi, yaşam gücü anlamına gelir. insan zihin ve bedeninin çalışmasını kontrol eder. Chi üç ana kaynaktan oluşur: doğumla gelen öz, soluduğumuz hava ve yediğimiz besinler.
Doğumla gelen öz = essence Chi'ye Ting veya Jing denir.
Gıda ve sıvılarla elde edilen Chi'ye Gu Chi denir.
Jing ve Gu Chi orijinal veya Yuan Chi'yi oluşturur.
Dalak Gu Chi'yi akciğerlere taşır. Havadan elde edilen Chi ve Gu Chi Zong Chi'yi oluşturur.
Zong Chi böbreklere yardım için aşağı akar. Yuan Chi yukarı çıkarak solunuma yardımcı olur.
Zong Chi Yuan Chi'nin katalitik etkisiyle Gerçek Chi'ye dönüşür.
Gerçek Chi internal ve eksternal olmak üzere iki türdür.
İnternal Chi; Nütritif Chi bütün vücudu iç organları besler.
Eksternal Chi; Defansif Chi, Wei Chi vücudu eksternal patolojik etkilere karşı korur.
Akciğerler Defansif Chi'yi düzenler
Karaciğer Chi'nin düzgün akışını sağlar.
Chinin bedende kanallarda, meridyenlerde dolaştığı kabul edilir. Meridyenler bir organ veya organ sistemine karşılık gelir. Her organın kendisine özgü karakteristik chisi vardır. Karaciğer chisi, böbrek chisi gibi.
Chinin fonksiyonları:
Chi bedendeki istemli ve istemsiz hareketlerin kaynağıdır. Nefes, bağırsak hareketleri, kan dolaşımı, kasların çalışması gibi.
Chi bedeni ısıtır.
Psişik aktivite ve canlılığı sağlar. Bilinç, dikkat, düşünme gibi.
Besinlerin ve sıvıların sindirimi, taşınması ve dönüşümünü sağlar.
Dış zararlı etkenleri dışarıda tutar.
Kanı ve sıvıları saklar ve korur.
    
ÖZ (jing)
Jing atadan gelen öz ile hava ve besinlerle kazanılan enerjinin bileşimidir. Jingin yin bölümü üreme ve dokuların yenilenmesinden sorumludur. Jing bedenin büyüme ve gelişmesini düzenler. Ruhsal aktivitenin ve böbrek yangının temelidir. Beyin, kemik, kemik iliği, xue ve spermanın esasıdır. Jingin yang bölümü ısıtma, hareket ve aktifleştirme proseslerinden sorumludur.

KAN (xue)
Kan xue bedenin en önemli sıvısıdır. Bildiğimiz kanın tam olarak eşiti değildir. Kan kemik, sinir, kas, ve organların oluşumu için temel unsurdur. Bedeni besler, dokuları nemlendirir.
Kan yuan chi ve beden sıvılarından oluşur.

SIVI  (jin ye)
Beden sıvıları veya salgıların ince berrak ve kalın yoğun olarak iki formu vardır. Jin ince berrak bölüm wei chi ile beden yüzeyinde dolanır, cilt ve kasları, duyu organlarını nemlendirir ve besler. Gözyaşı, tükrük, ter ve açık balgam gibi. Ye kalın yoğun bölüm yuan chi ile beden içlerinde dolanır, iç organları eklemleri, kemik iliğini nemlendirir. Safra, eklem sıvısı gibi.

Yuan chi, jing ve kan birbirlerine ve beden sıvılarına dönüşürler.

 

 

 

 

 

ENERJİ KANALLARI, MERİDYENLER
Vücutta chinin aktığı var sayılan 12 vertikal dolaşan ana meridyen tanımlanmıştır. Bunlar omurgaya simetrik olarak sağ ve solda bilateral olarak bulunurlar. Ayrıca 8 adet horizantal veya vertikal olarak dolaşan eksra meridyen vardır. Ekstra meridyenler noktaları ana meridyen noktalarından alır kısmen de kendi noktaları vardır. Bunlar deri ve vücut fasia’sındadırlar. Sonradan bulunan noktalardan (Yan kanallar) bu kitapta bahsetmeyeceğiz.

12 ana meridyenin ismi:
Zang (Dolu) organlar veya Fu (Boş) organlar
Yin Veya Yang olarak sınıflanır; küçük, büyük, orta olarak tanımlanır.
El ve ayak olarak başlangıç ve bitiş noktalarına göre tanımlanır.(Şekil 1.1)
Zang= dolu organlar(Yin):

 

Kalp
Perikart
Dalak Pankreas
Akciğer
Böbrek
Karaciğer

 

Ateş
Ateş
Toprak
Metal
Su
Odun

 

Küçük
Büyük
Orta
Orta
Küçük
Büyük

 

Elde sonlanır
Elde başlar
Ayakta başlar
Elde sonlanır
Ayakta başlar
Ayakta başlar

Fu= boş organlar(Yang):

 

İnce barsak
Üçlü ısıtıcı
Mide
Kalın barsak
Mesane
Safra kesesi

 

Ateş
Ateş
Toprak
Metal
Su
Odun

 

Orta
Küçük
Büyük
Büyük
Orta
Küçük

 

Elde başlar
Elde biter
Ayakta biter
Elde başlar
Ayakta biter
Ayakta biter

 Bugün için genelde meridyenleri organ isimlerine göre tanımlıyoruz. Ayrıca eski Çin anlayışına göre Elin Shaoyin’i Elin Taiyang’ı Elin Jueyin’i şeklinde sınıflandırma da yapılmaktadır.

 

     12 ana meridyen organlara uyarlanırsa:
Kalp meridyeni: (Elin Shaoyin ‘i)
İnce barsak meridyeni: (Elin Taiyang’I)
Perikard meridyeni: (Elin Jueyin’i)
Üçlü ısıtıcı meridyeni: (Elin Shaoyang’ı)
Mide meridyeni: (Ayağın Yangming’i)
Dalak pankraes meridyeni: (Ayağın Taiyin ‘i)
Akciğer meridyeni: (Elin Taiyin ‘i)
Kalın barsak meridyeni: (Elin Yangming’i)
İdrar kesesi meridyeni: (Ayağın Taiyang’ı)
Safra kesesi meridyeni: (Ayağın Shoyang’ı)
Karaciğer meridyeni: (Ayağın Jueyin’i)

 

Meridyenleri bir organa göre sınıflandırmak en kolay lokal fonksiyonel bir tanımlamadır. Fakat çin anlayışına göre meridyenlerin organlarla tanımlanmasında eksiklik vardır. Çin’de anatomik tanımlar biraz farklı bir anlam yükler. Bizim eksik bilgilerimize tam uymaz. Örnek verecek olursak karaciğer meridyeni tam olarak karaciğer organının meridyeni anlamına gelmemektedir. Farklı anlam ve görevleri de bulunmaktadır.
 Perikard  ve Üçlü ısıtıcı burada organ değildir. Kendi organ fonksiyonu anlamları vardır. Üçlü ısıtıcı organ fonksiyonlarında etkiliyken, Perikard meridyeni daha çok ruhsal fonksiyonlarla ilgilidir.

Dr. Mehmet Ali Gönenç


Dr. Mehmet Ali Gönenç 1974 de İstanbul Erkek Lisesi'nden mezun oldu. 1981 yılında İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi'nden mezun oldu. 1998 - 2002 yıllarında Akademik Akupunktur Derneği Seminerlerine katıldı. 2009 yılında Yeditepe Üniversitesi Tıp Fakültesi'nin düzenlediği Akupunktur kursunu tamamlayarak T.C. Sağlık Bakanlığı onaylı Akupunktur Uzmanı yetki sertifikasını aldı.